Winterswijk

Basisinkomen, van utopie naar noodzaak III

In de eerste column over het basisinkomen heb ik het Onvoorwaardelijk Basis Inkomen (OBI) geïntroduceerd: een inkomensregeling waarin iedere inwoner op landelijk, regionaal dan wel lokaal niveau onvoorwaardelijk een standaardbedrag krijgt dat in principe voldoende is om in het levensonderhoud te voorzien. In de tweede column heb ik de tegenstanders aan het woord gelaten. De verschillende vormen van het Basis Inkomen zijn besproken, variërend van uiterst linkse tot een rechtse, neoliberale vormen. Alle “technische” aspecten hebben de revue gepasseerd, van omvang van het OBI tot financiëring en betaalbaarheid.

In de column over het basisinkomen van vandaag gaat het niet meer om de techniek en de getallen, maar om het principe., verwoordt het perfect. In een recente toespraak gaat Yanis Varoufakis, de Griekse ex-minister van financiën, niet meer in op de technische details, de voor- en nadelen van het Onvoorwaardelijk Basis Inkomen, maar stelt hij eenvoudigweg dat  er geen alternatief meer is. Het is volgens hem eenvoudigweg een noodzaak.

In deze column geef ik een vertaling, een transcript van deze lezing. Waar nodig heb ik mij de vrijheid gepermitteerd om het e.e.a. iets in te korten of te verduidelijken. Ik hoop dat dit de leesbaarheid positief heeft beïnvloed.Yanis Varoufakis; Basis Inkomen, een noodzaak:

“Het basis inkomen, of we het nou leuk vinden of niet, is een noodzaak. Het zal een belangrijk onderdeel zijn van elke poging om het hyperkapitalisme van nu, dat ten onder dreigt te gaan aan zijn eigen financiële excessen, weer tot normale proporties terug te krijgen. In de 20e eeuw had de sociaaldemocratie een stabiliserende en civiliserende invloed op het kapitalisme. Denk aan de New Deal in de VS en de sociale ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in Europa. Helaas zijn deze ontwikkelingen aan hun eind gekomen, en kunnen niet meer tot leven worden geroepen.

“Wat hielden die sociale ontwikkelingen nu feitelijk in? Het ging om twee dingen. Ten eerste ging het om herverdeling van inkomen uit betaald werk. Een soort van verzekering van de werkende klasse voor de werkende klasse. Werkloosheidsvoorzieningen voor diegenen die zonder werk zaten. Collectieve oudedagvoorzieningen, waarbij de werkenden van vandaag zorgen voor het inkomen van diegenen die met pensioen zijn. Collectieve gezondheidszorg. Ten tweede ging het om herverdeling tussen kapitaal en arbeid. Bijvoorbeeld in de vorm van minimumlonen en andere regelingen zoals die in collectieve onderhandelingen met vakbond, regering en werkgevers zijn vormgegeven. En natuurlijk herverdeling via belastingen.

“De sociaaldemocratie die achter de genoemde sociale ontwikkelingen stond is door diverse oorzaken op sterven na dood. Eén oorzaak is de verregaande financialisering, waarbij nagenoeg alles wat in de maatschappij kan worden gefinancierd, van hypotheken tot studieleningen, als zodanig door de banken onderling wordt verhandeld. Dit sloeg een enorme wig tussen kapitaal en arbeid. Het creëerde het “gefinancialiseerde kapitaal”. Dat ten koste ging van zowel arbeids- als industrieel kapitaal, omdat het geen enkel nut had, geen enkele productie leverde behalve gewin voor de financieel handelaar. Deze niet te stoppen financialisering leidde, na de ondergang van het socialisme in 1991 (het ineenstorten van de sovjet-unie) en het “normale” kapitalisme in 2008, tot de heerschappij van de – feitelijk bankroete – banken. Hoe meer de bank bankroet is, hoe meer economische waarde zij aan de maatschappij onttrekt. En hoe minder er overblijft om industrieel kapitaal te verschaffen. En hoe minder er kan worden geproduceerd en geconsumeerd. En hoe minder arbeidskapitaal er dus nodig is. Gevolg: werkloosheid.

“Een van de gevolgen van dat we nu al zo’n 6 jaar een verschuiving van economische waarde hebben naar de financiële sector, is deflatie. Het bezorgt Centrale bankiers slapeloze nachten dat de halve wereldeconomie stil ligt door negatieve rentetarieven.

De wereld ná 2008 kan kan je niet meer vatten in termen van vóór 2008. De werkende klasse is niet meer in staat om zichzelf te verzekeren. De lonen stagneren, jongeren kunnen niet aan het werk en blijven met torenhoge schulden achter. De herverdeling tussen kapitaal en arbeid wordt in toenemende mate onmogelijk. De politiek is machteloos, omdat die steeds meer wordt vergiftigd door de belangen van het mondiale grootbedrijf.

“Een tweede oorzaak van de teloorgang van de sociaaldemocratie is de opkomst van automatisering en robotisering. Die zal op korte termijn al het repetitieve werk overnemen, een ontwikkeling die in feite al bezig is. Op een gegeven moment zullen wij niet meer weten of we met een mens of een machine te maken hebben. Vanaf dat moment zal er een enorm bananverlies optreden dat voor het eerst in de (kapitalistische) geschiedenis de creatie van nieuwe banen veruit zal overtreffen.

“Werkloosheidscijfers in het VK en in de VS trekken momenteel weliswaar enigszins aan, maar wij moeten ons realiseren dat het veelal gaat om laagbetaalde, repetitieve routinebanen die op het moment dat de computer het “beter” (lees: goedkoper) kan, onmiddellijk zullen worden weggeautomatiseerd. Dit versterkt de deflatie zoals die door de banken is veroorzaakt, omdat het leidt tot verdere vraaguitval. Ook de inkomensongelijkheid neemt hierdoor verder toe.

“Het Basis Inkomen is onvermijdelijk om de maatschappij te stabiliseren en te civiliseren. De issues rond het Basis Inkomen zijn niet zozeer nog technisch van aard maar zijn ethisch. Zij komen zowel uit de hoek van de “haves” als van de “have-nots”. Van zowel links als rechts. Van ieder wiens gevoel van waardigheid niet strookt met het idee van “iets voor niets”. Het is daarom belangrijk om met name het productieproces in het kapitalistische systeem, en onze plaats daarin, te herzien en in de juiste context te plaatsen. De zienswijze van het kapitalisme op dit moment is nog dat er private productie van rijkdom plaatsvindt, die de staat zich vervolgens voor sociale doeleinden toe-eigent. In werkelijkheid is het juist andersom. De productie van onze rijkdom is collectief, sociaal. En wordt vervolgens geprivatiseerd. Deze zienswijze is belangrijk om zelfs hen die er de meeste baat bij hebben te overtuigen dat het de moeite waard is om voor het Basis Inkomen te strijden.

“Neem een iPhone en maak ‘m eens open. Wat zit er in? Het bevat een reeks technologische ontwikkelingen, die stuk voor stuk zijn gerealiseerd en geproduceerd met overheidssubsidie. Niet door Apple, niet door Google en niet door Facebook, maar door de overheid, met overheidsgeld. Collectieve productie van waarde, van rijkdom, die men zich vervolgens privaat heeft toegeëigend. Vanuit deze gezichtshoek is het Basis Inkomen een vorm van dividend. Een dividend aan het collectief dat zelf verantwoordelijk is geweest voor de geproduceerde waarde. En die zelf verantwoordelijk is voor het creëren van de markt.

“Behalve al het bovenstaande gaat het ook om stabilisatie. Het gaat immers deflatie tegen, en kan in belangrijke mate het einde betekenen van de recessie zoals die vanaf 2008 nog steeds gestaag voortwoekert.     

“Er zijn zeer zeker goede argumenten tegen het Basis Inkomen te bedenken. Die moeten we niet negeren. Een argument is dat de rijken het extra inkomen niet nodig hebben. En het zou beter zijn om het geld slechts daarheen te laten gaan waar het nodig is. We moeten echter in het oog houden dat om dat onderscheid te realiseren één van de voordelen van het Basis Inkomen teniet wordt gedaan. Om hen die het geld wel verdienen te scheiden van hen die het niet nodig hebben is namelijk een bureaucratische organisatie nodig. Willen we dat? Elke bureaucratische organisatie heeft de neiging om zichzelf nodeloos te reproduceren. Elke bureaucratische organisatie zal macht over de maatschappij willen uitoefenen, en zal door stigmatisering van mensen of groepen van mensen willekeurig bepalen wie geld krijgt en wie niet.

“Een ander argument is dat mensen recht zouden moeten hebben op een baan, in plaats van op een Basis Inkomen. En dat het werken moet worden aangemoedigd, niet het nietsdoen. Of je het hier mee eens bent of niet, niets weerhoudt ons ervan om sancties uit te oefenen op nietsdoen, op luiheid. Maar moeten wij hen dan stigmatiseren en maar laten verhongeren?

“Nog veel belangrijker is het recht om een baan te kunnen weigeren. Dit is essentieel voor een goed functionerende arbeidsmarkt en voor een fatsoenlijke maatschappij. Maar om gebruik te kunnen maken van dat recht moet je wel een reëel alternatief, een extra optie hebben. Want wanhopige mensen accepteren wanhopige dingen. Denk aan de schoonmaakbranche waar mensen zonder binding met het bedrijf “anoniem” voor een habbekrats lange dagen werken. Ze doen dat niet omdat ze dat leuk vinden maar omdat ze simpelweg geen andere optie hebben.

“De sociaaldemocratie heeft het over het sociale veiligheidsnet. Een eigenschap van een net is echter dat als je erin gevangen zit je er niet zo makkelijk meer uit komt. Het Basis Inkomen is in dat opzicht meer een fundering, een vloer waarop je kan staan. En van waar je hoger kan reiken.

“Liberalen, die stellen dat vrijheid een stuwende kracht is, definiëren vrijheid negatief, als de afwezigheid van beperkingen. Van vrijwilligheid. Zeg je “ja” tegen een contract, dan is er per definitie sprake van vrijwilligheid. Dat is echter vaak niet zo. De maffia, bijvoorbeeld, geeft ons opties die we niet kunnen weigeren. Aanbiedingen die we niet kunnen weigeren. Als we ermee akkoord gaan wil dat bepaald niet zeggen dat we die keuze in vrijheid hebben gedaan. Om een werkelijk vrij contract te hebben, een contract dat door beide partijen in vrijheid is ondertekend, moet het mogelijk zijn om “nee” te zeggen, zonder ernstige gevolgen.

Economische vrijheid vereist een Onvoorwaardelijk Basis Inkomen. Het geeft naast de vrijheid om “nee” te zeggen ruimte voor creatief werk, voor vrijwilligerswerk en voor mantelzorg. Het geeft de mogelijkheid om geestdodend, repetitief werk, dat überhaupt toch gaat worden geautomatiseerd, te verruilen voor ander, beter, werk. Het gaat de gevolgen tegen van het doorgeslagen kapitalisme, dat anders aan zijn eigen acties ten onder gaat. Het is een voorziening die door ons zelf wordt gefinancierd. Middels het dividend van het totaal aan kapitaal dat door onszelf, collectief, is verkregen. 

Zie ook:
http://basisinkomen.net/obi/vaakgestelde-vragen/

http://basisinkomen.net/obi/vrij-van-controledrift-bureaucratie-en-armoede-met-een-basisinkomen/

https://winterswijk.sp.nl/blog/alle/rob-van-de-lande/2016/04/basisinkomen-van-utopie-naar-noodzaak

https://winterswijk.sp.nl/blog/alle/rob-van-de-lande/2016/05/basisinkomen-van-utopie-naar-noodzaak-ii