Winterswijk

De opstand van de “gewone man”

Robert B. Reich, The Revolt of the Anxious Class

Vertaling en bewerking: Rob vd Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond.  

De middenklasse, de klasse van de “gewone man”, is een bezorgde, zo niet angstige, klasse geworden. En komt zo langzamerhand in opstand. Het is belangrijk te zien waar de oorzaak van die bezorgdheid ligt.

Het eerste feit is dat de middenklasse krimpt. Met grote gevolgen voor de consumptie, en daarbij de economie. De kans om in armoede te vervallen is daarbij schrikbarend hoog, hetgeen des te meer geldt voor een meerderheid van mensen met een lage opleiding. Een groot deel van de bevolking leeft daarnaast van maand tot maand. En kunnen op elk moment hun baan verliezen. Veel werkenden maken daarbij deel uit van de flexibele arbeidsmarkt, slechts ingezet wanneer nodig, met een minimum aan kosten voor het bedrijf. Deze mensen moeten wel maandelijks hun huur of hypotheek betalen. En hebben net als ieder ander hun normale uitgaven voor levensonderhoud. Maar als het geld een maand of langer weg blijft dreigen zij wel onderuit te gaan. Deze zware druk heeft zijn gevolgen.

Voor het eerst in de geschiedenis daalt de levensverwachting voor bepaalde groepen mensen, hetgeen in tegenspraak is tot wat officiële instanties ons melden. Volgens de Nobelprijswinnende Amerikaanse econoom Angus Deaton sterven blanke mannen en vrouwen van middelbare leeftijd in Amerika op een vroegere leeftijd dan voorheen. Ze vergiftigen zichzelf met drugs en alcohol, of plegen zelfmoord. Er is geen reden om aan te nemen dat dit in Europa heel anders is.

Er heerst een gevoel van willekeur en machteloosheid. De gewone man is bezorgd, hij voelt zich kwetsbaar voor krachten waarop hij geen invloed heeft. Verschrikkelijke dingen gebeuren zonder aantoonbare reden. Van de overheid kan echter nauwelijks nog verwacht worden dat die hem beschermd.  Het veiligheidsnet zit vol met gaten. Veel mensen die hun baan verliezen komen nauwelijks nog in aanmerking voor een adequate werkloosheidsuitkering. De overheid beschermt hun banen niet tegen outsourcing en offshoring en is feitelijk zelf al verregaand “uitgekleed” als gevolg van het neoliberale beleid.

Men ziet de overheid niet zozeer als incompetent maar als ongeïnteresseerd. In de beeldvorming functioneert zij vooral ten gunste van de elite, de “fat cats”. En voor de multinationals, voor wie Nederland een belastingparadijs is. Voor de vermogenden. En bezuinigt in het kader van de “participatie-maatschappij” op voorzieningen voor de minder vermogenden, de flexwerkers, de zwakkeren in de samenleving, de “have-not’s“.

Wanneer ik mijn oor in de samenleving te luister leg hoor ik verontwaardiging over de banken en financiële instellingen, die feitelijk het land regeren. En die, nadat ze eerst de economie kapot hebben gemaakt, vrijgekocht moeten worden met belastinggeld. Ik hoor klachten over grootbedrijven die uit zijn op goedkope arbeid, over miljonairs die door de belastingdienst worden “gematst”.

In een recentelijk onderzoek werd van een aantal politieke beleidsbeslissingen nagegaan wie of wat op die beslissingen invloed heeft uitgeoefend. De uitkomst van het onderzoek wees uit dat de voorkeuren en wensen van de doorsnee burger nauwelijks van enige invloed was geweest op de beslissingen (statistisch “niet relevant”). De invloed van lobbyisten en belangengroepen vanuit het bedrijfsleven hadden des te meer invloed.

Het was nog slechts een kwestie van tijd dat de bedreigde, bezorgde klasse in opstand zou komen.  En zich achter een “sterke leider” zou scharen die hen zou beschermen en alle chaos voorgoed zou oplossen. Een leider die zou voorkomen dat nog werkgelegenheid naar het buitenland zou verdwijnen, die de financiële wereld weleens zou aanpakken, die China op zijn nummer zou zetten, die alle vluchtelingen het land zou uitzetten en er voor zou zorgen dat er geen terrorist het land nog binnenkomt. Een sterke leider, die de traditionele normen en waarden weer in ere zou herstellen. Een leider die op zou komen voor de gewone man.

Deze roze droom is niet anders dan demagogie, een goochelaars-truuk. Niemand kan deze problemen in z’n eentje oplossen. Daar is de wereld veel te complex voor. Geen enkel hek is groot genoeg om alle moslims buiten te houden. En niemand kan bedrijven verbieden om uit te breiden naar het buitenland, of te outsourcen. Je zou dat niet eens moeten willen. We leven bovendien in een moeizame democratie, niet in een dictatuur.

Wellicht denken zij die achter een “leider” als deze aan lopen dat het hem lukt. Maar elke kwestie is voor hem een conflict. Hijzelf is sterk, ieder ander zwak. Wat zou het, dat hij onbeschaafd en onbeleefd is? Wellicht is dat wel nodig om de gewone man te beschermen in deze wrede wereld?

Al een aantal jaren hoor ik het ongeruste geluid van de gewone man, de bezorgde klasse. Ik heb geluisterd naar hun groeiende boosheid. Ik was bij vakbondsbijeenkomsten, bij manifestaties in de steden en op het platteland. Ik heb hun klachten gehoord, naar hun cynisme, complottheoriën en hun woede geluisterd. De meeste van hen zijn beste mensen, absoluut niet onverdraagzaam of racistisch. Ze werken hard en hebben een sterk eerlijkheidsgevoel. Maar hun wereld stort langzaam in elkaar. Ze zijn bang, en hebben “er genoeg van”.

Nu komt er iemand langs die het wel eens even zal regelen *). De aantrekkingskracht is, zij het misplaatst, begrijpelijk. En is het ‘m deze keer niet, dan is het een kwestie van tijd voordat een andere “leider” het over deze boeg gaat gooien. We hoeven alleen maar te wachten op de komende verkiezingen. De opstand van de bezorgde,”gewone” man is nog maar net begonnen…

Bron: The Revolt of the Anxious Class © Robert Reich.

Vertaald en bewerkt: Rob van de Lande

*) Het is duidelijk dat mr. Reich doelt op een demagoog als Donald Trump. Het vereist echter weinig verbeeldingskracht om in de Nederlandse situatie onze eigen demagoog te herkennen…