Winterswijk

Over Leiders en Demagogen

Robert B. Reich, “On Leaders and Demagogues”.

Vertaling en bewerking: Rob vd Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond.  

Wanneer we de huidige volksvertegenwoordiging in de westerse wereld eens nader beschouwen kunnen we ons de vraag stellen: wie toont leiderschap, en wie niet?

Leiderschap is meer dan het aantrekken van volgers. Was dat niet zo, dan zouden de ergste tirannen en dictators in de geschiedenis als “grote leiders” worden gezien. Zij waren echter geen leiders maar demagogen. Een zeer groot verschil.

Een leider haalt het beste uit zijn aanhang. Een demagoog het slechtste. Leiders propageren tot tolerantie. Demagogen zetten daarentegen aan tot haat. Leiders geven de machtelozen een stem en tonen respect voor hen. Voor demagogen zijn het juist de zondebokken van de maatschappij. Zondebokken die misbruikt worden ter vergroting van de macht van de demagoog. Leiders nemen de - soms irrationele - zorgen van de mensen voor het onbekende weg, demagogen gebruiken die zorgen voor hun eigen doelen.

Een lijst van grote (Amerikaanse) leiders zou mensen bevatten als Abraham Lincoln, Franklin Rooseveld en Martin Luther King. In een toespraak aan het eind van de Amerikaanse burgeroorlog adviseerde Abraham Lincoln zijn volgers met klem “tegenover niemand kwaadaardig te zijn, en liefdadigheid te betrachten tegenover allen”. Op het diepste punt van de Depressie van de 30-er jaren hield Franklin Rooseveld zijn toehoorders voor dat “het enige waar wij bang voor moeten zijn is de angst zelf, de naamloze, onredelijke en niet gerechtvaardigde angst, die initiatieven juist verlamt.” Toen in de 60-er jaren de Afrikaans-Amerikanen voor hun burgerrechten opkwamen maande Martin Luther King zijn volgers “hun dorst naar vrijheid niet te lessen door te drinken uit de kom van verbittering en haat”.

De lijst van demagogen zou onder meer bestaan uit Senator “Pitchfork” Benjamin Tillman, die lynchpartijen steunde, pastoor Charles Coughlin, die in woedende antisemitische preken Nazi Duitsland verheerlijkte, Senator McCarthy, die een communistische heksenjacht aanvoerde, en gouverneur George C. Wallace, die met hand en tand de apartheid verdedigde. Deze demagogen haalden het slechtste in hun volgers naar boven. De zwakkeren in de samenleving werden door hen tot zondebok gemaakt; de mensen werden tegen elkaar opgezet. Deze lieden gebruikten angst om haat te zaaien, om daarmee hun macht te bestendigen.

Terug naar de huidige machthebbers: wie zijn de leiders en wie de demagogen?

Leiders zoeken wegen om mensen met verschillende zienswijzen nader tot elkaar te brengen. Zoals president-kandidaat Bernie Sanders, die de Liberty University bezocht. De meeste van de studenten en de staf waren het daar niet eens met zijn standpunt met betrekking tot het homohuwelijk en abortus. “Ik ben hier vandaag gekomen”, zo zei hij, “omdat ik vanuit de grond van mijn hart geloof dat het van het grootste belang is dat mensen die een ander standpunt hebben, hierover fatsoenlijk kunnen discussiëren”.

Andere kandidaten voor het Amerikaanse presidentschap wakkeren verdeeldheid aan. Zo is volgens Ben Carson homofiel zijn een keuze. “Veel hetero’s die de gevangenis ingaan komen er als homo uit”, volgens hem. Zo vindt hij ook dat Moslims geen regeringsleider mogen worden. Weer een andere kandidaat voor het presidentschap, Donald Trump, beschuldigt [mexicaanse] immigranten ervan om drugs het land binnen te brengen. “Zij brengen misdaad mee. Het zijn verkrachters, die ziekten meebrengen”. Volgens Trump zijn de immigranten de oorzaak van de dreigende verloedering van het land.

De westerse democratie kenmerkt zich door de mogelijkheid van een ieder om president, kamerlid, minister of premier te worden. Hetgeen het des te belangrijker maakt dat we onderscheid maken tussen Leiders en Demagogen. Leiders maken de maatschappij beter. Demagogen breken hem af. Het onderscheid maken tussen Leiders en Demagogen is onze bijdrage aan het welslagen van de democratie. En daarmee het welslagen van de maatschappij.

• Er is voor gekozen om het betoog van mr. Reich zo oorspronkelijk mogelijk weer te geven. Europa is Amerika niet. Het zal echter voor weinig mensen moeilijk zijn om in het betoog Europese analogieën te ontdekken. Vervang “immigranten” door “asielzoekers” en we zitten midden in het Europese asielvraagstuk. En het zal weinig mensen moeite kosten om in president-kandidaad Donald Trump “onze blonde held uit Limburg” te ontdekken. Ook in Europa, in Nederland hebben we onze Leiders en onze Demagogen.

On Leaders and Demagogues © Robert Reich.

Vertaald en bewerkt: Rob van de Lande