Winterswijk

De dramatische opkomst van het “onzekere werk”

Robert B. Reich, The Upsurge In Uncertain Work

Vertaling en bewerking: Rob vd Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond.  

Steeds meer mensen hebben geen idee hoeveel ze volgende week, of zelfs morgen, zullen verdienen. Het gaat dan om onafhankelijke zzp’ers, tijdelijke medewerkers, part-timers, free-lancers en dergelijke. De “flex-werkers”, die werken op basis van beschikbaarheid en afroep in de “deel” economie. Zij die werken in “de onregelmatische of flex-economie”. Hoe je het ook noemt, het resultaat is hetzelfde: men heeft een onvoorspelbaar inkomen of werkt een onbestemd aantal uren.

Dit is een van de grootste veranderingen in het arbeidsproces van de laatste eeuw, en het gebeurt in een hoog tempo. Een Amerikaans onderzoek toont aan dat binnen vijf jaar 40 procent van de Amerikaanse werkenden een “onzeker inkomen” heeft. Europa volgt deze trend weliswaar in een iets gematigder tempo, maar ook hier vindt deze omslag plaats. In toenemende mate zullen bedrijven slechts een relatief kleine pool van “talent” in vaste dienst hebben - vernieuwers en strategen die verantwoordelijk zijn voor de unieke competitieve kracht van de onderneming. Ieder ander is voor het bedrijf slechts interessant omdat hij beschikbaar is en weinig kost.

Complexe computerprogramma’s bepalen wie er nodig is, en wanneer. Vervolgens kan precies worden gemeten wat zowel de kwantiteit als de kwaliteit is van datgene men heeft geproduceerd. Is de score te laag, dan jammer maar helaas, voor jou tien anderen. En het gaat hier niet alleen om “eenvoudig” werk. Het gaat om vrijwel alle transacties: contractbeheer, facturering, de belastingen, verkoop, het betalingsverkeer, accountancy, etc. Het geeft bedrijven de mogelijkheid om enorm responsief te zijn waar het gaat om de wensen van de consument, om de snelheid van levering, om de voorkeur van de klant. Op het oog enorm positief voor de klant maar verschrikkelijk voor de flex-werker die nu voor alle risico’s in bedrijfsvoering opdraait.

Of het nu gaat om software-programmeurs, journalisten, Uber-chauffeurs, stenografen, kindermeisjes, pedicures, Airbnb’ers, adjunct-professors of verpleegkundigen, in toenemende mate moet men alles zelf regelen. En hoeveel ze betaald krijgen, hier en nu, hangt af van wat ze - hier en nu - waard zijn. Het is een soort van veiling, waarin onze arbeid “flexibel” voor de korte termijn wordt verhandeld. Deze neemt de plaats in van de traditionele arbeidsmarkt, waarin men een vaste baan had met een regelmatig inkomen.

Zelfs de grote, internationale ondernemingen gaan zich steeds meer bedienen van dit systeem. Zo gebruikt Amazon een systeem waarin de medewerkers worden geëvalueerd en betaald voor precies dat wat ze hebben bijgedragen. Zo heeft Apple minder dan 10 procent van de 1 miljoen medewerkers die iMacs en iPhones maken in vaste dienst.

Deze gigantische afwenteling van bedrijfsrisico betekent overigens niet automatisch een lager loon. Idealiter resulteert het extra risico van de flex-werker in een hoger uurloon dan dat van de vaste-dienst medewerkers. Het probleem is niet alleen dat dit vaak niet gebeurt, en dat men niet weet wanneer men dat loon zal verdienen.

Een afname van de vraag van een artikel of dienst of een plotselinge verandering van de wensen van de consument, een ongeval of zelfs ziekte kan zomaar tot gevolg hebben dat de rekeningen niet meer betaald kunnen worden. Dus men neemt veiligheidshalve maar alle werk aan dat men nu kan krijgen: avond-, nacht- en ochtendritten, tijdelijk werk op weekdagen, free-lance projecten in het weekend, alles wat maar beschikbaar is.

Wat dit voor gevolgen heeft voor het welzijn van de mensen laat zich raden. Onregelmatige uren hebben hun prijs. Onderzoek toont aan dat van mensen met onregelmatig en onzeker werk de cognitieve functies verminderen in vergelijking met werknemers met reguliere uren. Deze onzekerheid eist zijn tol in gezinsverband: ook de cognitieve functies van kinderen van ouders met een onvoorspelbaar werkverband zijn lager, terwijl zij daarnaast meer gedragsproblemen vertonen.

Het opkomen van het “onzekere werk” mag oppervlakkig gezien innovatief en modern lijken, het lijkt beter dan de mensen die het dagelijks meemaken het ervaren. Daarnaast maakt het ook nog eens veel arbeidsbeschermende maatregelen als minimum loon, veiligheids­maatregelen, ziekteverlof en overwerkvergoeding irrelevant. Immers, er is geen duidelijke “werkgever” meer. Met de nodige gevolgen voor de sociale zekerheid, de werkloosheids­uitkeringen en dergelijke.

Maar wat hieraan te doen? Rechtbanken hebben inmiddels te maken met rechtszaken met bedrijven die werknemers onterecht als “onafhankelijke zzp’ers” beschouwen, resulterend in een chaos aan criteria en definities over wat werknemers in wettige zin eigenlijk zijn. We zouden het beter simpel kunnen houden: een bedrijf dat meer dan de helft aan iemand’s inkomen bijdraagt is in principe verantwoordelijk voor alle secundaire voorzieningen waar die persoon recht op heeft.

Waar het om gaat is dat het bedrijfsrisico niet langer bij de werknemer, het individu rust maar wordt gespreid over alle medewerkers van het bedrijf, vast dan wel “flex”. Bovendien, om aan de mensen weer enige bestaanszekerheid te kunnen bieden, zouden we in plaats van voorzieningen tbv werkloosheidsmoeten gaan denken aan voorzieningen tbv inkomen. Maar dat is nog niet alles. Uiteindelijk zullen we een gegarandeerd basis inkomen moeten hebben. Maar dat is iets voor het volgende artikel…

Bron: The Upsurge In Uncertain Work © Robert Reich.Vertaald en bewerkt: Rob van de Lande