Winterswijk

Vakbonden voorop in de strijd tegen ongelijkheid
Esther Lynch, “Trade Unions On Frontline In Battle Against Inequality”

Vertaling/bewerking: Rob van de Lande

De Europese Commissie praat steeds over krachtig herstel, maar met stagnerende of zelfs dalende lonen zijn velen nog steeds slechter af dan tien jaar geleden. De Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden meldde onlangs dat meer dan de helft van de bevolking in een elftal EU-lidstaten moeite heeft om de eindjes aan elkaar te knopen. De leefomstandigheden in landen als Kroatië, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Slowakije en Spanje zijn nog steeds moeilijker dan voor de crash van 2007. Sommige van deze landen kregen na de crisis nog eens te maken met draconische bezuinigingen. In Italië en Kroatië is het aantal probleemgevallen met resp. 9 en 8 procentpunten gestegen.

De bezorgdheid over de toenemende ongelijkheden in Europa groeit. Zo heeft president Mario Draghi van de Europese Centrale Bank (ECB) regeringen opgeroepen zich te bezinnen op een beter beleid met betrekking tot herverdeling van inkomens en rijkdom. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft kritiek geuit op lonen die stagneren ondanks de dalende werkloosheid. Volgens de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is de inkomensongelijkheid op "record-hoog niveau" en is er behoefte aan “economische groei die kansen creëert voor alle delen van de bevolking, en die de vruchten van toegenomen welvaart eerlijk over de samenleving heen verdeelt."

Economisch herstel heeft de ongelijkheid niet verminderd!

Bovendien stelt het IMF specifiek dat de achteruitgang van de vakbonden een van de belangrijkste redenen is voor de toename van ongelijkheid (waarin een achttal mannen evenveel bezit als de armste 50% van de bevolking). De toename van ongelijkheid en de stagnatie van lonen zijn directe consequenties van het economisch beleid van de EU, terwijl een verbetering van deze onbalans nog niet in zicht is.

In de afgelopen 35 jaar is de ongelijkheid enorm toegenomen, het aandeel van de lonen in het nationaal inkomen is dramatisch gedaald. Dit was niet altijd zo: van 1960 tot 1990 stegen de lonen gelijk aan de productiviteit. Het leven van de werknemers verbeterde daarmee dus. Maar vanaf ongeveer 1990 gingen de lonen achterlopen, waardoor er een - groeiende - kloof ontstond tussen productiviteit en salariëring. Onder meer die kloof zorgde er voor, ondanks de herstellende economie, dat werknemers daar geen voordeel van hadden. Omdat de stijgende bedrijfswinsten niet doorberekend werden in de lonen kwamen die ook op lokaal niveau niet in de reële economie terecht. De daaruit voortkomende brede onvrede is een belangrijke motor achter de toename van het populisme.

Dit probleem wordt nog verergerd doordat bedrijven die winst, die dus eigenlijk naar de lonen zou moeten gaan, gebruiken voor financiële speculatie. Dit heeft geleid tot “financialisering van de economie”. Die verder toenam door deregulering van zowel de financiële markt als de arbeidsmarkt. Met grotere ongelijkheid als gevolg.

Financialisatie betekent dat de winst van bedrijven terechtkomt bij de aandeelhouders in plaats van te worden geïnvesteerd in het bedrijf. De dividend-uitkeringen zijn in Europa dan ook sneller gestegen dan nieuwe private investeringen. De vakbonden willen strengere controles om de wildgroei van financiële diensten te beperken, om het geld te laten terugvloeien naar lonen en investeringen en daarmee echte banen te scheppen.

Collectieve overeenkomsten

Volgens de ETUC is een significante wijziging van het EU-beleid nodig om vakbonden beter te ondersteunen. Zodat zij collectief kunnen onderhandelingen over een eerlijk deel voor de werknemers. Er zijn stappen die de EU direct zou kunnen nemen om dit te realiseren.

We willen in de Europese regels voor overheidsopdrachten een sociale paragraaf voor collectieve onderhandelingen, waarbij de naleving van arbeidswetgeving en collectieve overeenkomsten wordt gewaarborgd. Deze mogen niet worden gezien als belemmeringen voor de markt.

Aanbestedingen zijn van invloed op het levensonderhoud van duizenden Europese werknemers. Zij die de aanbestedingen beoordelen moeten kwaliteits-, sociale en milieucriteria opnemen in hun aanbestedingsprocedures. Aannemers moeten verantwoordelijk worden gehouden voor het werk van hun onderaannemers. Collectieve onderhandelingsafspraken zouden een belangrijk gunningscriterium bij de aanbesteding moeten zijn. Het gunnen van contracten op grond van uitsluitend een lage prijs leidt tot lagere lonen en zorgt voor een race naar de bodem.

Het allerbelangrijkst is dat de EU en de lidstaten moeten investeren in sterke vakbonden en een sociale dialoog. Er moeten maatregelen komen om collectieve onderhandelingsmethodieken vast te stellen en te versterken, met name op nationaal niveau en per bedrijfstak. Veel meer werknemers moeten worden opgenomen in collectieve overeenkomsten, ook de zzp-ers  en de uitzendkrachten. De ETUC heeft de EU-lidstaten opgeroepen om nationale actieplannen op te stellen om daarmee een “Europese pijler van sociaal arbeidsrecht” te verwezenlijken. Met als inzet hogere lonen en collectieve onderhandelingen. Dit betekent een onderhandelings-top met vakbonden en werkgevers in de eerste helft van 2018, en het vaststellen van realistische doelen teneinde de dekking van collectieve overeenkomsten te vergroten.

Er is bewijs te over van het succes van collectief onderhandelen door de  vakbond bij het verbeteren van de levensstandaard en het aanpakken van ongelijkheid. Vakbonden in Tsjechië realiseerden een verhoging van het minimumloon met 11% vanaf 2018 en een stijging tot 23% (!) voor laagbetaalde werknemers in de sociale dienstverlening. Sinds 2016 hebben de drie Italiaanse vakbondsfederaties, CGIL, CISL en UIL, zo’n 62 nationale overeenkomsten gesloten. Voor meer dan de helft van de Italiaanse werknemers leidde dat tot salarisstijgingen tot 5,4%. Daarnaast werden meer dan 21.000 secundaire overeenkomsten afgesloten. Transportarbeiders in Boedapest, Hongarije kregen na onderhandelingen een loonsverhoging van 15%. De Estse zorg-vakbonden realiseerden een loonsverhoging van 8% voor artsen en 13% voor verpleegkundigen vanaf 2018, terwijl in Slowakije vakbondsleden in het algemeen ongeveer 20% meer verdienen dan andere werknemers.

Collectieve actie en solidariteit is de enige manier voor werknemers om tot eerlijkere lonen en arbeidsomstandigheden te komen. Toen recentelijk piloten van Ryanair voor betere beloning en fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden met actie dreigden, kwam het bedrijf uiteindelijk terug van een jarenlang lang anti-vakbond beleid, en stemde in met gesprekken die zullen moeten leiden tot erkenning van de vakbond.

De voorbeelden zijn talrijk en tonen aan dat waar werknemers lid zijn van een vakbond, zij met werkgevers en regeringen samen de ongelijkheid aan kunnen pakken. Toen de EU-leiders in November in Göteborg de Europese “pijler van sociale rechten” uitriepen, noemde Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker Europa "een plek van wereldklasse waar het goed moet zijn om te wonen en te werken". Dat moet dan niet “voor de enkelen, maar voor de velen” zijn. En collectieve onderhandelingen hebben hier een fundamentele rol te spelen. De uitdaging is om het aandeel van de winst zodanig in evenwicht te brengen dat het ook de werknemers ten goede komt. Het wordt hoog tijd dat de EU collectieve onderhandelingen promoot als een belangrijk middel om te komen tot een eerlijke economische groei.

Esther Lynch “Trade Unions On Frontline In Battle Against Inequality” (c). Esther Lynch werd in 2015 op het congres van Parijs verkozen als secretaris van de ETUC (de European Trade Union Confederation, het Europees Verbond van Vakbonden). Ze heeft uitgebreide ervaring met de vakbeweging, zowel in Ierland als op Europees en internationaal niveau. Voordat zij bij de ETUC in dienst trad was zij ambtenaar op het gebied van wetgeving en sociale zaken in het Ierse Congress of Trade Unions (ICTU).

https://www.socialeurope.eu/trade-unions-frontline-battle-inequality