Winterswijk

Zijn handelsakkoorden de boosdoeners?

Robert B. Reich, Are Trade Deals Good for America?

Vertaling en bewerking: Rob van de Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond. De artikelen van Robert Reich zijn geschreven voor de Amerikaanse situatie. De strekking ervan is echter voor de Europese situatie in het algemeen en voor de Nederlandse in het bijzonder onverkort van toepassing en zeer relevant. Dit heeft geleid tot de serie van bewerkingen, waarvan onderstaand artikel het meest recente is (RvdL).

Zowel politiek links als (extreem) rechts legt de schuld van het teruglopen van banen en inkomens bij handelsverdragen. Hebben zij daarin gelijk?

Het is duidelijk dat in de afgelopen dertig jaar een groot aantal productiebanen verloren zijn gegaan. Werkte in 1980 één op de vijf werknemers in de productie, nu is het één op de twaalf. Veel regio’s hebben te maken met een derde van het aantal productiebanen van 2000.

Handel is echter niet de enige boosdoener. Ook technologische veranderingen spelen een rol. Bezoek je een van de nog overgebleven fabrieken, dan zie je nog maar zelden productiemedewerkers of mensen aan een lopende band. Je ziet in die fabriek überhaupt niet veel arbeiders meer. In plaats daarvan zie je een enkele technicus achter een computerscherm. Deze maakt deel uit van een keten met een vloot aan robots en aan computers gekoppelde machines die het fysieke werk verrichten.

Er is een levendige discussie gaande over de vraag of het handel is dan wel technologie die verantwoordelijk is voor de teruggang in fabrieksbanen. Je kan ze echter niet los van elkaar zien. Zonder technologische doorbraak zouden er geen enorme containerhavens zijn, geen satelliet- en internetcommunicatie, allemaal systemen die super-efficiente wereldwijde productiesystemen mogelijk maken.

Hierdoor zijn echter productiebanen verplaatst naar Azië, in het bijzonder naar China. Er is een verband tussen de enorm afgenomen westerse productie vanaf 2001, en het toetreden van China tot de Wereld Handels Organisatie (WTO) in dat jaar, waardoor het Westen de tarieven op Chinese goederen moest verlagen. Economen hebben geschat dat alleen al in de VS tussen 2000 en 2007 bijna een miljoen productiebanen verloren zijn gegaan aan China – bijna een derde van het totaal verlies.

Dat wil overigens niet zeggen dat vrije handel (niet te verwarren met een vrijhandelsysteem, waar het allesbehalve gaat om vrije handel maar juist om handelsbescherming) in zijn totaliteit slecht is geweest voor de burger. Het gaf ons goedkopere producten, waardoor we veel goedkoper af waren.

Een recentelijk onderzoek van de UCLA en Columbia universiteiten toont aan dat handel het reële inkomen van de middenklasse zo’n 30% had verhoogd, en de lagere inkomens nog meer. Maar handel heeft ook de ongelijkheid vergroot, en heeft de “blauwe boorden” arbeiders een onevenredige last opgelegd.

Ben je hoger opgeleid, dan verschaft vrije handel je een betere toegang tot de internationale arbeidsmarkt. Met als direct of indirect gevolg een hoger salaris. Daarentegen, als niet hoog opgeleidde arbeider hebben de handelsakkoorden van de afgelopen kwart eeuw geleid tot het verdwijnen van de fabrieksbanen waar jij - of je ouders of grootouders- afhankelijk van waren. Deze banen vormden ooit de ruggengraat van de traditionele middenklasse. Ze zijn nu echter vrijwel allemaal verdwenen. Vervangen door slechter betaalde banen in de zorg, in winkels, in restaurants, hotels en ziekenhuizen. Een dramatische verandering. Als voorbeeld de Amerikaanse autofabrikant General Motors. Een full-time medewerker had er nog niet zo lang geleden een gemiddeld uurloon van ca 50,- (gecorrigeerd voor inflatie, inclusief zorgverzekering en pensioenbijdragen). Stel daar tegenover Amerika’s grootste werkgever Walmart, waar een werknemer nú net iets meer dan 9,- verdient (ter info: het minimumloon voor 23 jaar en ouder in Nederland is 8,80).

In de kern is vrije handel niet het probleem. Ook het verlies aan banen per se is niet het probleem. Het probleem is wél het teloorgaan van een compleet economisch systeem, een systeem waarin ook mensen met beperkt voortgezet onderwijs konden rekenen op een goede en vaste baan. Dat oude systeem had sterke vakbonden, en directeuren die zich verantwoordelijk voelden voor hun personeel en de gemeenschap, niet slechts voor hun aandeelhouders. Een systeem met een financiële sector die niet uit was op elk kwartaal een nog hoger rendement.

Handel heeft weliswaar bijgedragen aan het verlies van dit oude systeem, maar dat wil niet zeggen dat we vrije handel maar helemaal moeten opgeven. We zouden echter eerst een systeem moeten opzetten waarin een groter deel van de burgers “winnaar” is. Pas dan is het tijd voor (nieuwe) handelsverdragen. Maar zal dat gebeuren? Zullen de bevoorrechten van het huidige systeem – de mensen met een universitaire graad, met de juiste connecties en de goede banen -  de nieuwe regels accepteren en ondersteunen? De regels die het bereik van welstand dusdanig vergroten dat het ook hen omvat die voorheen aan de verliezende kant stonden?

Nieuwe regels zouden kunnen bestaan uit een basisinkomen, sterkere vakbonden, gratis middelbaar en hoger onderwijs, een publieke zorgverzekering, eerlijkere werkloosheids­uitkeringen (zowel hoogte als lengte), en hogere belastingen voor de rijken om dit alles kunnen te betalen.

Als de huidige winnaars, het huidige “establishment”, weigert om hiermee in te stemmen zou het gevolg wel eens kunnen zijn dat de bevolking zich tegen elke vorm van vrije handel – en veel meer – keert. De boosheid die we momenteel bij de bevolking zien, kan zo leiden tot een reeks van onvoorziene, akelige gevolgen.

Bron: Are Trade Deals Good for America? © Robert Reich.

Vertaald en bewerkt: Rob van de Lande