Winterswijk

Vijftien voorstellen om ongelijkheid aan te pakken

Het zijn niet alleen mensen als de Amerikaanse ex secretary of labour Robert Reich, die zich keren tegen de toenemende economische ongelijkheid. Ook in Engeland, het land waarin de salarissen van de top excessieve hoogtes hebben bereikt en waarin steden als London onbewoonbaar en onbereikbaar worden voor gewone mensen, blijken er steeds meer mensen te zijn die zich tegen deze ongelijkheid uitspreken.

Tijd om een nieuwe naam te introduceren. De Engelse econoom en hoogleraar Sir Tony Atkinson houdt zich al jaren bezig met inkomensverdeling en ongelijkheid, op nationale en internationaal niveau. In feite kan van Tony Atkinson worden gezegd dat elke belangrijke econoom wel te maken heeft gehad met hem, was het niet als student dan wel als collega. Dit geldt voor economen als Stiglitz, Krugman, Piketty en vele anderen.

Het werk en onderzoek van Atkinson vormde de basis van Thomas Piketty's spraakmakende boek "Kapitalisme in de 21e eeuw". Waar Piketty echter vooral een diagnose geeft van de ongelijke verdeling van rijkdom in de top, en hoe het komt dat de rijken steeds rijker worden waar de rest van ons achterblijft, geeft Atkinson concreet een aantal voorstellen om de ongelijkheid te lijf te gaan.

Het thema van economische ongelijkheid is lange tijd onbelicht gebleven. Men vond het niet belangrijk. En al was het wel zo, dan kon er toch niets aan gedaan worden. Beide stellingen zijn volgens Tony Atkinson volstrekt onjuist: ongelijkheid is wel degelijk belangrijk, en er kan wel degelijk wat aan gedaan worden. Waar ongelijkheid een gevolg is van politiek beleid kan je immers ook kiezen voor een beleid dat tégen ongelijkheid is. Dat ongelijkheid wel degelijk een belangrijke issue is blijkt onder meer uit het feit dat president Obama het de belangrijkste kwestie van deze tijd vindt, dat Christine Lagarde van het IMF het de grootste prioriteit in haar beleid geeft en dat zelfs de paus het een onacceptabel gegeven vindt en zich er tegen uitspreekt. Maar het schort nog wel aan concrete oplossingen. In zijn boek “Ongelijkheid, wat er aan te doen?” geeft Tony Atkinson een 15-tal voorstellen, waarvan een deel voor de hand liggend is, een deel nogal ver gaat en een deel zelfs controversieel is. Maar als we serieus vinden dat er wat gedaan moet worden, dan geeft hij een reeks praktische acties die kunnen worden uitgevoerd.

Maar, waaruit bestaat economische ongelijkheid eigenlijk? Vindt het zijn oorsprong slechts in – extreem - ongelijke lonen of heeft kapitaal er ook mee te maken? Gaat het slechts om gelijke kansen of spelen er meer factoren mee, zoals afkomst, geluk en ongeluk? Wil je het verschijnsel ongelijkheid aanpakken, dan moet je weten waaruit het feitelijk bestaat. Armoede, bijvoorbeeld, heeft direct te maken met ongelijkheid. Want, wat is armoede eigenlijk? Is het slechts een inkomen onder een bepaald bestaansminimum, of heeft het inkomen van de rest van de bevolking er ook mee te maken? En komt het dus voort uit (extreme) ongelijkheid en is het dus relatief. Een voorbeeld: heb je bijvoorbeeld een inkomen van 2000,- terwijl iedereen om je heen een veel lager loon van 20,- heeft, dan ben je “rijk”. Maar is het andersom, en krijg je slechts 20,- waar ieder ander een loon van 2000,- ontvangt, dan ben je een stuk armoediger.

Maar hoe dan ook, absolute armoede – dus een inkomen dat onder het bestaansminimum ligt – is vanaf de jaren 80 met zo’n 10% toegenomen. Terwijl we het percentage toen al ontoelaatbaar hoog vonden.

Eén van de oorzaken van toegenomen ongelijkheid is een toenemend verschil tussen de vraag naar goed opgeleide mensen en het aanbod. Daar komt tegenwoordig dan ook nog het feit bij dat veel banen verdwijnen door globalisering, automatisering en robotisering. Dat één van de oplossingen bestaat uit het beter opleiden van mensen zal duidelijk zijn. Maar dit is niet het hele verhaal. Zoals onze eigen minister Jet Bussemaker al zei, niet iedereen kan en hoeft naar de universiteit (een probleem blijft echter bestaan zolang de niet-hoger geschoolde banen zo laag betaald blijven, en men dus kost wat kost kinderen naar de universiteit stuurt!). Scholing is niet het hele verhaal.

In zijn boek doet Tony Atkinson ook andere voorstellen om de ongelijkheid te doen verminderen. Belangrijk is dat we het initiatief hiertoe niet aan de markt, de bedrijven over moeten laten. Bedrijven hebben te maken met het belang van de aandeelhouders en zullen dus niet per se het beste voor hebben met de overige belanghebbenden. Zoals het personeel, de aanleverende bedrijven, de klanten (!), en de maatschappij in het algemeen. Denk hierbij aan conflicterende belangen waar het gaat om het inzetten van robotisering en drones om personeelskosten te besparen, het al dan niet voldoen aan milieu-eisen om productiekosten te verminderen, etc. Hier ligt een taak voor een sturende overheid.

En van de andere voorstellen betreft een, zij het niet onvoorwaardelijk, basis-inkomen. Andere voorstellen gaan over herverdeling van inkomen, variërend van verhoging van het hoogste belastingspercentage tot verhoging van de kinderbijslag, en herverdeling van arbeid bij een maximale werkgelegenheid.

Het is niet mijn bedoeling om nu direct alle 15 voorstellen van Tony Atkinson te behandelen. Wel zal ik, naast columns waarin ik artikelen van Robert Reich behandel, in andere columns een aantal van deze voorstellen beschrijven. Vooralsnog wil ik wijzen op een youtube link, waarin Tony Atkinson zijn nieuwe boek “Inequality, what can be done” introduceert: https://www.youtube.com/watch?v=ZBzj8UQeKDY.

Het is bemoedigend te zien dat het aanpakken van economische ongelijkheid een steeds groter deel gaat uitmaken van het publieke debat. Dat zoveel bestuurders, op zowel landelijk als lokaal niveau, zich nog op de vorige, neoliberale, golf bevinden is bedroevend. Het is aan ons om ze terug aan boord te krijgen. Tony Atkinson geeft ons 15 manieren om dit voor elkaar te krijgen.

Rob van de Lande