Winterswijk

De politieke oorzaak van de toenemende ongelijkheid (4)

Robert B. Reich, The political roots of widening inequality

Bewerking: Rob vd Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond.  

4. Een politieke keuze: lonen omlaag en een uitgeholde sociale zekerheid

Ondertussen hebben de managers van de grote bedrijven er samen met de financiële sector alles aan gedaan om te voorkomen dat de lonen van de “gewone man” gelijk op gaan met de productie. En op die manier de bedrijfswinsten te maximaliseren. Hogere winsten betekenen immers hogere winsten voor de aandeelhouders en, indirect, voor de managers en de bankiers zelf.

De "gewone werknemer", bezorgd over het behoud van hun werk en inkomen, werd gedwongen om deze verandering te accepteren, zonder dat zij van de eigenlijke politieke oorzaak wisten, of er iets aan konden doen. Economische onzekerheid werd zodoende een direct gevolg van bedrijfsbeleid en de politiek, die bijvoorbeeld handelsovereenkomsten sloot waarmee bedrijven hun activiteiten naar het goedkopere buitenland verplaatsten.

Toegenomen economische onzekerheid heeft ook te maken met een hoog werkloosheids­percentage. Ook hier speelt de politiek een belangrijke rol. Het door de politiek loslaten van beperkende maatregelen in de financiële sector gaf ruim baan aan de schuldenluchtbel op de huizenmarkt, de internetluchtbel, aan bedenkelijke praktijken van zakenbanken. Samen met de ingezakte consumptie door het wegvallen van koopkracht in de middenklasse resulteerde dit in de recessie , waarin honderdduizenden werkloos werden.

In 2010 koos de overheid voor een bezuinigingsbeleid. Het was meer geïnteresseerd in het terugdringen van het overheidstekort dan in het stimuleren van de economie en daarmee het verminderen van de werkloosheid. De uitdijende werkloosheid ondermijnde de onderhan­delingspositie van zowel werkenden als werkzoekenden nog verder, met als gevolg nog lagere lonen en nog meer stagnatie.

Economische onzekerheid is ook het gevolg geweest van verdwijnende sociale vangnetten en afnemende werknemersbescherming. Beleid dat tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was ontwikkeld legde de economische verantwoordelijkheid bij de werkgevers, door goede arbeidscontracten, sociale voorzieningen, compensatieregelingen, een 40 uur werkweek en compensatie voor overwerk. Maar in het kielzog van de overnames, de uitzendbedrijven en het verplaatsen van werk naar onderaannemers en zzp’ers werden de economische risico’s overgeheveld naar de werknemers.

Als gevolg hiervan werd economische onzekerheid een vast gegeven. Full-time medewerkers die zich tientallen jaren voor een bedrijf hadden ingezet zagen zich in een dag op straat  gezet, zonder sociaal plan en met vaak geen andere voorziening dan de WW. Zelfs vóór de financiële crash van 2008 was bijna de helft van de gezinnen in een tijdsbestek van 2 jaar in inkomen achteruit gegaan. Momenteel heeft één uit elke vijf werkenden een part-time baan. Velen zijn consultant, freelancer of zzp’er. Bijna 2/3 van de gezinnen leeft van maand tot maand. Arbeidsomstandigheden en voorzieningen zijn verslechterd. In 2014 gaf 40% van de werknemers aan dat men verwacht dat de omstandigheden en voorzieningen nog verder zullen verslechteren.

De financiële onzekerheid bij burgers is ook een gevolg van de teruggang van de vakbonden. Vijftig jaar geleden verdiende de men, gecompenseerd voor inflatie, gemiddeld nog zo 35 euro. In 2014 is dit gezakt tot 12 euro. Het zal echt niet zo zijn dat werknemers toen drie keer zoveel “waard” waren dan nu. Zij waren echt niet beter geschoold of gemotiveerd. Het echte verschil was echter dat veel werknemers van toen een grote en invloedrijke vakbond achter zich had. Die, gebruikmakend van de collectieve onderhandelingspositie, een substantieel betere deal voor zijn leden kon afsluiten. En niet alleen voor zijn leden! Omdat meer dan 1/3 van de werkenden tot een vakbond behoorde en er veelal sprake was van een bindende CAO gold elke afspraak van de vakbonden met de werkgevers ook voor de niet-leden. Ook bedrijven waarvan de werknemers minder georganiseerd waren volgden uit eigenbelang de afspraken van de vakbonden.

Steeds minder mensen zijn bij een vakbond aangesloten. Zij kunnen zich daardoor niet collectief inzetten voor betere arbeidsomstandigheden of een hoger loon. Eventuele afspraken met een vakbond worden door andere ondernemingen niet meer gevolgd. Dit geeft bedrijven met een hoge organisatiegraad van de werknemers een competitief nadeel, met als gevolg dat het beleid van ondernemingen er in toenemende mate is op gericht om lidmaatschap van een vakbond “not done” te verklaren. Dat de vakbondsdichtheid hierdoor niet stijgt laat zich raden. Met als gevolg dat de collectieve onderhandelingspositie van werknemers nog verder achteruitgaat. Een vicieuze cirkel.

Het is overheidsbeleid dat deze fundamentele verandering mogelijk heeft gemaakt en zelfs heeft aangemoedigd. Met als gevolg een “race to the bottom” wat lonen betreft. De bedrijfswinsten als deel van de totale economie gingen omhoog, terwijl de lonen daalden. Daarentegen ging het loon van de mensen waarvan het loon direct of indirect afhankelijk is van de winsten, managers, CEO’s, financiële handelaren, bankiers en aandeelhouders, onevenredig omhoog. Dit is geen onheil van boven maar een politieke keuze!

Wegens vakantie zal de volgende (en laatste) column in de reeks “De (politieke) oorzaak van de toenemende ongelijkheid” pas eind juli verschijnen: Deel 5, De politieke macht van het grote geld