Winterswijk

De (politieke) oorzaak van de toenemende ongelijkheid (2)

Robert B. Reich, The political roots of widening inequality

Vertaling en bewerking: Rob vd Lande

ROBERT B. REICH was staatsecretaris  in de Amerikaanse Clinton regering. Volgens Time Magazine was hij een meest effectieve staatssecretarissen van de 20-eeuw. Mr. Reich heeft een dertiental boeken gepubliceerd, waaronder de bestsellers “Aftershock" en "Beyond Outrage", over de toegenomen ongelijkheid. Zijn documentaire, "Ongelijkheid voor iedereen (Inequality for All)" is door de VPRO op de Nederlandse televisie vertoond.  

De duiding die ik destijds gaf voor wat er in economisch opzicht is gebeurd, miste een belangrijke factor: “macht”. Zonder deze factor zou men wellicht kunnen concluderen dat er aan de achterblijvende lonen (zie deel I) niets kan worden gedaan: de markt bepaalt het immers. De factor “macht” maakt het echter wat gecompliceerder.

In de eerste 30 jaar na de Tweede Wereldoorlog ging het gemiddelde loon van 90 procent van de bevolking gelijk op met de productiviteit. In de jaren daarna stagneerde het echter, ondanks een stijgende productiviteit. Volgens de gangbare, neoliberale verklaring was dat omdat men economisch gezien minder “waard” was dan voordat computertechnologie en globalisatie banen overbodig maakte. Men moest zich dus maar tevreden stellen met lagere lonen en minder baanzekerheid. Wil men beter betaalde banen, dan zal men een betere opleiding en meer vaardigheden nodig hebben. De markt wikt en heeft zo beschikt...

Toch kan deze marktvisie niet het hele verhaal zijn. Veel zaken zijn er namelijk niet in opgenomen. Om één ding te noemen, waarom heeft de transformatie zo plotseling, zo abrupt plaatsgevonden? Het uit elkaar groeien van productiviteit (en de daarmee samenhangende winsten) en lonen begon in de late 70er jaren en nam vervolgens snel toe. Maar globalisering en de technologische verandering kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Wat gebeurde er nog meer? Er was ook geen verklaring waarom sommige geavanceerde economieën, die toch dezelfde krachten van globalisering en technologische verandering ondergingen, zich minder gewillig onderwierpen dan andere.

Noch verklaart de gangbare uitleg van de economische ontwikkeling waarom de secundaire arbeidsvoorwaarden van de top van de grote bedrijven wel omhoog schoot, van 20 keer dat van de gemiddelde werknemer veertig jaar geleden naar nu bijna 300 keer. Of waarom werknemers in de financiële wereld, die in de 50er en 60er jaren een relatief bescheiden inkomen hadden, nu jaarlijks tientallen of zelfs honderden miljoenen verdienen. Zijn zij werkelijk zoveel meer “waard” dan veertig jaar geleden?

Waar de gangbare uitleg van de financiëel-economische ontwikkeling ook geen verklaring heeft is de sterke daling van het loon van afgestudeerden. Als de markt gelijk zou hebben, dan zouden zij juist meer verdienen, gezien hun hogere productie. Natuurlijk is het zo dat jonge hoog opgeleide mensen het ook nu naar verhouding beter doen dan zij zonder een hogere opleiding. Maar vanaf 2000 ging het uurloon van afgestudeerden naar beneden. Het startsalaris van vrouwelijke afgestudeerden ging meer dan 8% omlaag; dat van hun mannelijke collega´s 6.5%. Een hogere opleiding was weliswaar een voorwaarde geworden om tot de middeninkomens te behoren maar het was niet langer de gegarandeerde manier om het ook in economisch opzicht beter te doen.

De oorzaak daarvan is te vinden in het dalen van het totale inkomen van de middenklasse en het inkrimpen van deze groep als geheel. Omdat de middenklasse de grootste groep consumenten betrof, zal dit vrijwel zeker gevolgen hebben voor consumptie, en dus voor de economie…

Volgende keer in “De (politieke) oorzaak van de toenemende ongelijkheid”: Deel 3, Reorganisatie van de markt: herverdeling naar boven